Χρήσιμες γνώσεις για το φάρμακο και τη φαρμακευτική μας αγωγή

-- Τι είναι το φάρμακο; Είναι χημική ουσία ή μίγμα ουσιών που χρησιμοποιείται για την πρόληψη, τη διάγνωση, τη θεραπεία των συμπτωμάτων ή της νόσου προκαλεί τα συμπτώματα. Το φάρμακο στη μορφή που το γνωρίζουμε, είναι ή πρέπει να είναι αποτέλεσμα επιστημονικών ερευνών, και παράγεται από τις φαρμακευτικές εταιρείες. Ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΟΦ) - υπάγεται στο Υπουργείο Υγείας- είναι ο αρμόδιος φορέας στην Ελλάδα που διασφαλίζει ότι οι εταιρείες που το παράγουν θα ακολουθήσουν το πρωτόκολλο που προέκυψε από την επιστημονική έρευνα . Επίσης είναι υπεύθυνος για την προστασία της Δημόσιας Υγείας σε ότι έχει να κάνει με την παραγωγή, διακίνηση, διάθεση, εμπορία και διαφήμιση των φαρμάκων.

Κάθε φάρμακο έχει επίδραση στις λειτουργίες του οργανισμού και μπορεί να δρα ευεργετικά σε αυτόν. Μπορεί όμως όταν η χρήση του δεν είναι σωστή (για πολλούς και διάφορους λόγους) να προκαλέσει ανισορροπία στον οργανισμό καθώς και διάφορες βλάβες. Γι’ αυτό πρέπει να χορηγείται από γιατρό εξατομικευμένα και για συγκεκριμένα θέματα υγείας, με σαφείς οδηγίες για τον τρόπο χρήσης και την διάρκεια της αγωγής.

-- Δραστική ουσία- έκδοχα- εμπορικό σκεύασμα (πρωτότυπο και γενόσημο): Το κάθε φαρμακευτικό σκεύασμα οποιασδήποτε μορφής (ταμπλέτες, κάψουλες, σιρόπια, σταγόνες, αλοιφές κλπ) αποτελείται από τη δραστική ουσία και τα έκδοχα. Μάλιστα μελέτες έδειξαν ότι κατά μέσο όρο περίπου το 30% του βάρους ενός χαπιού είναι η δραστική του ουσία και το 70% τα έκδοχα του.

Δραστική ουσία είναι η θεραπευτική ουσία του κάθε φαρμάκου που αναγράφεται υποχρεωτικά πάνω στη συσκευασία του φαρμάκου (π.χ. παρακεταμόλη, ατορβαστατίνη, πραζόλη κ.λπ).

Τα έκδοχα είναι «αδρανείς» μη θεραπευτικές ουσίες, οι οποίες προστίθενται με σκοπό τη βελτίωση κάποιου χαρακτηριστικού του φαρμάκου (χρώμα, αφή, οσμή, όψη, γεύση) ή για να βοηθήσουν στην καλύτερη απορρόφηση, και δράση της δραστικής ουσίας. Σε ένα μικρό ποσοστό ανθρώπων τα έκδοχα παρόλο που θεωρούνται αδρανή, μπορούν να προκαλέσουν παρενέργειες (π.χ. αλλεργίες, προβλήματα στο στομάχι και το έντερο, δυσανεξίες κλπ)

Εμπορικό σκεύασμα: είναι το φάρμακο που παράγεται με βάση μία συγκεκριμένη δραστική ουσία από τις φαρμακευτικές εταιρείες και κυκλοφορεί στην αγορά με συγκεκριμένη εμπορική ονομασία. Σε μία κατηγορία δραστικής (θεραπευτικής) ουσίας υπάρχουν συνήθως πολλά εμπορικά σκευάσματα.

Π.χ. Δραστική ουσία: Παρακεταμόλη (παυσίπονο-αντιπυρετικό), Εμπορικά σκευάσματα: Depon, Panadol, Apotel.
Δραστική ουσία: Ατορβαστατίνη (για τη χοληστερίνη): Lipitor, Atrost, Holisten κλπ

(Πολλά από τα φαρμακευτικά σκευάσματα περιέχουν περισσότερες από μία δραστικές ουσίες. Αυτά τα φάρμακα λέγονται σύνθετα φάρμακα.)

Το πρωτότυπο φάρμακο είναι το πρώτο φάρμακο που αδειοδοτείται για μία συγκεκριμένη, νέα συνήθως, δραστική ουσία και κυκλοφορεί για κάποιο συγκεκριμένο θεραπευτικό σκοπό μετά από χρόνια ερευνών. Το πρωτότυπο φάρμακο παίρνει «άδεια ευρεσιτεχνίας» (αυτό ονομάζεται «πατέντα») και για κάποια χρόνια κυκλοφορεί στην αγορά ως το μοναδικό εμπορικό προϊόν για τη συγκεκριμένη δραστική ουσία.

Τα γενόσημα φάρμακα (διεθνώς: ‘generics’ ή ‘generic drugs’) είναι «αντίγραφα» εγκεκριμένων, πρωτότυπων φαρμάκων που ήδη κυκλοφορούν στην αγορά και έχουν συγκρίσιμα έως ίδια χαρακτηριστικά με τα πρωτότυπα φάρμακα. Και πάντα χαμηλότερη τιμή.
Σήμερα στην Ελλάδα η συνταγογράφηση από τον γιατρό γίνεται με βάση τη δραστική ουσία και όχι με το εμπορικό όνομα του φαρμάκου . Πρέπει να γνωρίζουμε πως τα γενόσημα φάρμακα έχουν την ίδια θεραπευτική δύναμη με το πρωτότυπο γιατί περιέχουν την ίδια δραστική-θεραπευτική ουσία στην ίδια συγκέντρωση και η λήψη τους είναι αποτελεσματική και ασφαλής.

-- Μεταβολισμός του φαρμάκου – δοσολογία-παρενέργειες- αλληλεπίδραση- κίτρινη κάρτα: Μεταβολισμός του φαρμάκου είναι η χημική μετατροπή του από ένα σύστημα του οργανισμού μας με σκοπό την απορρόφηση και δράση του καθώς και τελικά την απέκκριση του από τον οργανισμό. Τα φάρμακα μεταβολίζονται κυρίως στο συκώτι στα νεφρά, και στο αίμα. Πολλοί παράγοντες καθορίζουν και επηρεάζουν το μεταβολισμό και άρα τη θεραπευτική δράση και την τοξικότητα ενός φαρμάκου: η δόση, ο τρόπος χορήγησης (π.χ. από το στόμα, ενδοφλέβια κλπ), οι ασθένειες, οι αλληλεπιδράσεις με άλλες ουσίες (π.χ. αλκοόλ, άλλα φάρμακα), το φύλο, η ηλικία (παιδιά και ηλικιωμένοι χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής στη χορήγηση φαρμάκων), κ.α.

Γι’ αυτό το λόγο δεν δίνουμε εμείς σε άλλους ανθρώπους φάρμακα επειδή έκαναν καλό σε μας!

Δοσολογία είναι η χορηγούμενη ποσότητα, η συχνότητα και η χρονική διάρκεια λήψης του φαρμάκου για το καλύτερο θεραπευτικό αποτέλεσμα τόσο σε οξείες όσο και σε χρόνιες αγωγές. Την ενδεδειγμένη δοσολογία κάθε φαρμάκου καθώς και τον τρόπο λήψης του για τον καθένα μας την ορίζει ο θεράπων ιατρός! Η υπέρβαση της ενδεδειγμένης δόσης μπορεί να είναι επικίνδυνη και η μικρότερη δόση να μην είναι θεραπευτική (στην ηλεκτρονική συνταγή όταν βλέπουμε π.χ. S: 1x1 σημαίνει ότι παίρνουμε την αγωγή μας μία φορά τη μέρα, πρωί ή μεσημέρι ή βράδυ πριν ή μετά το φαγητό, ανάλογα με την οδηγία του γιατρού μας)..

Παρενέργειες- αλληλεπιδράσεις: Όσο θεραπευτική μπορεί να είναι η χρήση ενός φαρμάκου άλλο τόσο μπορεί να είναι και βλαβερή για τον οργανισμό μας! Μπορεί να επηρεάσει διάφορα όργανα όπως π.χ. το ήπαρ και τα νεφρά που είναι συνήθως τα κύρια όργανα που το μεταβολίζουν. Μπορεί επίσης ο συνδυασμός φαρμάκων στις χρόνιες αγωγές να βλάψει ή να εμποδίσει το θεραπευτικό αποτέλεσμα. Όσοι και όσες από μας παίρνουν διάφορων ειδών φάρμακα για διάφορες παθήσεις διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο τα φάρμακα αυτά να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους και να παρουσιαστούν ανεπιθύμητες ενέργειες. Γι αυτό επιβάλλεται να επισκεπτόμαστε σε τακτά χρονικά διαστήματα το γιατρό μας και να κάνουμε τους επανελέγχους που μας συστήνει.

-- Τι είναι η κίτρινη κάρτα: Η Κίτρινη Κάρτα (βλ. εδώ) είναι ένα μέσο για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με τις ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων και των εμβολίων. Οι επαγγελματίες υγείας (γιατροί, φαρμακοποιοί, νοσηλευτές κλπ) και οι ασθενείς έχουν καθήκον να συμπληρώνουν την Κίτρινη Κάρτα κάθε φορά που υποψιάζονται ότι ένα φάρμακο ή εμβόλιο μπορεί να έχει προκαλέσει μια ανεπιθύμητη ενέργεια.

-- Ασφαλής απόρριψη φαρμάκων: Δεν πετάμε ποτέ τα φάρμακα στην τουαλέτα (οδηγεί στην μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα) ή στα οικιακά απορρίμματα (θέτει σε κίνδυνο τους εργαζόμενους στην διαχείριση των απορριμμάτων, όπως και τα ζώα, και προκαλεί οικολογικές επιπτώσεις).
Σε κάθε φαρμακείο υπάρχει ο πράσινος κάδος απόρριψης οικιακών φαρμάκων, όπου μπορούμε να τα απορρίψουμε. Στη συνέχεια ο Συνεταιρισμός Φαρμακοποιών (ΣΥΦΑ) έχει την ευθύνη για την συλλογή και την καταστροφή τους που γίνεται σε ειδικούς κλιβάνους.

-- Φάρμακο εμπορικό προϊόν ή κοινωνικό αγαθό;

Πιστεύουμε σθεναρά ότι η υγεία δεν είναι ούτε ατομική υπόθεση του κάθε ανθρώπου, ούτε και ατομική μας ευθύνη όπως προσπαθούν να μας πείσουν οι κυβερνήσεις και η τηλεόραση. Είμαστε όμως σίγουροι ότι ο καθένας και η κάθε μία από μας πρέπει να συμμετέχει ενεργά στην προστασία της προσωπικής μας αλλά και της συλλογικής υγείας. Η γνώση και η κατανόηση της θεραπείας και της φαρμακευτικής αγωγής μας είναι το πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Γι’ αυτό θεωρούμε πολύ σημαντικό να ξέρουμε ποια είναι τα φάρμακα που παίρνουμε, για ποιον λόγο τα παίρνουμε, τον τρόπο που λειτουργούν στο σώμα μας. Και φυσικά για ό,τι δεν κατανοούμε ρωτάμε χωρίς κανένα δισταγμό τον γιατρό μας ο οποίος είναι υποχρεωμένος να μας εξηγήσει κάθε μας απορία και να ζητήσει τη συναίνεση μας για κάθε θεραπεία και ιατρική πράξη που θα προτείνει!

Ξέρουμε ότι οι φαρμακοβιομηχανίες που παράγουν τα φάρμακα τα οποία προορίζονται για να μας ανακουφίζουν ή να μας γιατρεύουν, είναι ένας από τους πιο κερδοφόρους κλάδους της αγοράς. Και φυσικά -όπως όλες οι μεγάλες επιχειρήσεις είτε παράγουν μηχανήματα είτε φάρμακα- σαν πρώτο και κύριο μέλημα τους έχουν το μικρότερο κόστος και το μεγαλύτερο κέρδος και όχι την υγεία των ανθρώπων. Δυστυχώς, όπως πολλά θέματα που αφορούν άμεσα ή έμμεσα την υγεία μας, έτσι και η έρευνα, η διάθεση, η τιμή αλλά ακόμα και η επιλογή του φαρμάκου διέπεται από τους νόμους της αγοράς.

Μπορεί το φάρμακο να είναι εμπορικό προϊόν είναι όμως και κοινωνικό αγαθό εφόσον συνδέεται άμεσα με την υγεία μας. Γι’ αυτό θα έπρεπε ο καθένας και η καθεμία να μπορεί να έχει πρόσβαση στη φαρμακευτική αγωγή που ενδείκνυται για τα θέματα υγείας του χωρίς απολύτως καμία οικονομική επιβάρυνση και χωρίς να εξαρτάται η θεραπεία του από τα παιχνίδια, τους ανταγωνισμούς και τις επιλογές των μεγάλων φαρμακευτικών και ιατρικών εταιρειών.

Κοινωνικό Ιατρείο Αλληλεγγύης Θεσσαλονίκης
Ιανουάριος 2024

 [ Για να κατεβάσετε το κείμενο σε pdf πατήστε εδώ ]